MATTH. XVII.
Haur da ene Seme maitea, ceinetan neure atseguin ona
hartzen baitut, huni beha çaquizquiote.
ROCHELLAN.
Pierre Hautin, Imprimiçale
1 5 7 1
A TRESILLUSTRE DAME IEANNE D’ALBRET, Roine de Nauarre, Dame souueraine de Bearn, &c. son treshumble & tresobeissant seruiteur Iean de Liçarrague de Briscous desire grace & paix en Iesus Christ.
Madame, ie seroye à bon droit blasmé de temerité, de ce que vous estant comme incogneu i’ay esté si hardi que de vous dedier ceste translation Basque du nouueau Testament, si pour le moins ie n’amenoye quelque excuse de ceste mienne hardiesse. Entre les autres raisons qui m’ont induit à ce faire, cestes-cy m’ont esmeu le plus, assauoir, vostre tresrenommee humanité & pieté. Quant à l’humanité, encores que ma condition soit telle, qu’il sembloit qu’elle ne deust iamais paruenir iusques à moy, toutesfois i’en ay senti infinis effects, mesmement en ce qu’il a pleu à vostre Maiesté m’ordonner gages, & me faire entretenir en vostre pays de Bearn: mayant par ce moyen donné grande occasion & ouuerture pour sortir des perplexitez d’esprit ausquelles i’estoye presque du tout plongé, & de la captiuité où i’estoye detenu, la souuenance de laquelle me fait encores dresser les cheueux en la teste. Quant à la pieté, elle a engendré vne si grande reuerence de vous és cœurs des gens de bien, que mesme ceux qui ne vous cognoissent point de face, ne peuuent assez admirer vostre vertu, pour les louanges qu’on vous donne à bon droit d’estre tant affectionnee à restablir les ruines du temple de Dieu: lequel ayant esté presque du tout abbatu & demoli, est reedifié par vostre moyen, & reprend son ancienne beauté qu’il a euè autresfois du temps des Apostres. Pour le moins ie puis mettre en auant vostre pays de Bearn, lequel ayant esté autant farouche & rebelle à la parole de Dieu, qu’autre qu’on pourroit alleguer, neantmoins auiourd’huy, par la grace de Dieu, qui s’est serui de vostre zele, prudence & magnanimité, est si bien appriuoisé, que la parole de Dieu y est paisiblement & en grande edification preschee, & la discipline ecclesiastique deuèment exercee. Mais quoy? ce n’est pas à moy d’entrer si auant au discours de vos louanges, de peur que la clarté d’icelles soit aucunement obscurcie par l’insuffisance de mon style. M’arrestant donc ici, encores m’oseie promettre que ce qui a esté dit me pourra defendre contre quelques vns, qui font profession de mesdire & blasmer mesmes les plus droites & entieres volontez. Car y peut-il auoir petitesse de condition ou autre telle chose, qui m’ait deu empescher de dedier vne œuure si saincte à vne Roine dont le sainct zele & la pieté sont tant recommandez par tout le monde? Si on replique qu’vn autre eust mieux fait cela que moy, ie pourray faire seruir à ma defense ce que dit vn iour vn nommé Pædaretus, lequel ayant failli à estre esleu au nombre des trois cens Magistrats de la ville de Sparte, s’en retoutna tout ioyeux en sa maison, disant qu’il s’esiouïssoit de ce qu’il s’estoit trouué en la ville trois cens hommes meilleurs que luy. Aussi puis-ie bien dire, que s’il se feust trouué mille personnes qui m’eussent releué de ceste miemne peine, qui est plus grande qu’on ne penseroit point de prime face, i’en eusse esté autant ioyeux, que i’ay esté marri de ce qu’autre que moy ne s’est mis en auant pour commencer. De ceci pourront rendre tesmoignage ceux qui principalement m’ont incité à prendre ceste charge. Et afin que ie die ce qui en est, encores que voz grandes vertus, Madame, & principalement celles desquelles i’ay parlé, & les exhortations vehementes de monsieur de Gramont (qui estoit pour lors vostre Lieutenant general) ensemble les frequentes sollicitations de messieurs de Belsunce & de Meharin, & de quelques autres mes amis, ne fussent que trop suffisantes pour m’esmouuoir: toutesfois quand ie consideroye que mesme de nostre temps tant de sçauans personnages se sont employez à la traduction du nouueau Testament tant en Latin, François qu’en autres langues fort riches & vsitees: & que depuis les mesmes traducteurs, & apres eux les autres ont trouué plusieurs choses à redire, tant au sens qu’au langage, me voyant moins que rien en comparaison d’eux, n’ayant que le seul zele & desir de profiter: & craignant que t’effect ne peust respondre à ma volonté, ie m’arrestoye tout court: & peu s’en fallut que ie ne desistasse entierement, voyant mon entreprise d’autant plus grande, que la langue en laquelle i’ay escrit est des plus steriles & diuerses, & du tout inusitee, pour 1e moins en traduction. Toutesfois m’asseurant que les Basques, entre toutes autres nations, n’estoyent point si barbares que de ne pouuoir recognoistre le Seigneur en leur langue, & voyant, l’occasion qui se presentoit, esperant aussi qu’il y auroit de plus suffisans que moy qui tiendroyent la main à l’œuure (comme il s’est trouué quand par ordonnance du Synode de vostre pays de Bearn, it a esté question de reueoir & conferer la besoigne) m’appuyant apres Dieu sur vostre authorité, accompagnee d’infinies vertus, à la fin ie me resolu de faire ce qui seroit en moy, & raporter de bon cœur ce qu’il a pleu à Dieu me donner pour 1’edification de son Eglise. Mais encores ce qui me donna plus grande asseurance, fut l’esperance que i’eu que par ce moyen la pure parole de Dieu auroit entree & accroissement au pays des Basques, & que pour ce faire ceci vous seruiroit conme d’vne trompette, par laquelle Dieu vous appelle pour faire la guerre à Satan en vostre royaume de Nauarre, aussi bien que vous l’auez faite & continuez en tous les autres lieux de vostre domination. Au reste, quant à la diligence que i’ay prise, & au fruict qu’elle peut apporter les autres en iugeront. Ie diray seulement ceci, que me souuenant tousiours de 1’expres commandement de Dieu, qui est de ne rien oster ni adiouster à sa parole, ie l’ay fait le plus fidelement qu’il m’a esté possible. Il reste que ie supplie vostre Maiesté de prendre le tout en bonne part, regardant plustost à la grandeur & dignité de l’œuure, qu’aux imperfections & à la petitesse du Translateur. Cependant ie prie Dieu, Madame, qu’il vous maintienne longuement pour se seruir de vous à sa gloire, & au salut de vos poures suiets, vous gouuernant en toutes choses par son sainct Esprit, auec Monsieur & Madame vos heureux enfans. A la Rochelle le vingt deuxieme d’Aoust, 1 5 7 1.
GVCIZCO ANDRE NOBLE Ioanna Albrete Naffarroaco Reguina Bearnoco Andre guehién &c, denari, bere cerbitzari gucizco chipiac eta gucizco obedientac, Ioannes Leiçarraga Berascoizcoac, Iesus Christen gratiá eta baquea desiratzen.
ANDREA, ceren ni çure eçagun gabea beçala naicelaric, Testamentu berriaren heuscarazco translatione hunen çure Maiestateari dedicatzera ausartu içan naicen, mereci onez arintassunez accusa ahal neinde, baldin neure ausartgoa hunez cerbait excusa bereren eman ezpaneça. Bada, niri haur eraguin draudaten anhitz berce raçoinen artean içan dirade, çure humanitate handi gende prestu guciéz laudatua, eta Iaincoazco çure zelo handia. Çure humanitateaz den becembatean, ene manerá halaco bacen-ere, non ezpaitzuen irudiric-ere çure humanitatea seculan enegana hel ahal leitela, guciagatic-ere anhitz aldez hura valiatu içan çait, eta principalqui, çure maiestatearen placera hala içanic gage ordena lequidan, çure Bearnoco herrian entretenitu içan naicen becembatean: ecen halaz eman içan çait, ithoa beçala azpitic nenducaten gogo-arranguretaric, eta orhoitzeac-ere buruco biloa latz eraciten drautan captiuitatezco suiectionetic ilkiteco occasione eta moien. Eta çure zelo Iaincoazcoaz den becembatean, harc du engendratu çu baithara gende prestuén bihotzetan halaco reuerentiabat, non are çure eçagutzea eztutenec-ere ecin asco mirets baiteçaquete çure verthutea, çuri çucen onez emaiten çaizquiçun laudorioacgatic ceren hain affectionatu eracusten çaren Iaincoaren templeco gauça gaizquituén dreçatzen, eta ceren harc, quasi deseguin eta arrasatu içanic, orain çure moienez reedificatzen delaric, recrubatu baitarama bere leheneco edertassun Apostoluén demborán ohi çuena. Hunetacotzat exemplutan frangoqui allega ahal deçaquet çure Bearnoco herria: hura behin berce erran ahal daitenic batre beçain Iaincoaren hitzaren recebitzera behatu gaitzetaco eta rebeleracutsi içanic. guciagatic-ere, Iaincoa çure zeloaz, çuhurtziaz eta gogo-handitassunaz cerbitzatu içanic halacara mansotu eta ematu içan da, non egungo egunean Bearno gucian Iaincoaren hitza paisiblequi eta edificatione handitan predicatzen baita, baieta disciplina ecclesiasticoa eguiazqui eta bide beçala obseruatzen. Baina cer? etzait niri eman çure laudorién aippatzez hain aitzina auançatzea, hetango claretatea neure minçatzeco insufficientiaz ilhun ezteçadançat. Baina hunetan gelditzen naicela-ere, sporçu dut ecen, ahal liratequeen vorondateric çucenenez eta hobenez-ere gaizqui minçatzeaz berce officioric eguiten eztuten batzuetaric, ia erran içan denac-ere defenda ahal neçaquela. Ecen ahal datequea ene conditionezco bachotassunic ezpa hunelaco berce gauçaric batre, ni hain obra saindu baten, bere zelo eta affectione sainduagatic mundu gucietan hambat laudorio emaiten çayon Reguina bati dedicatzetic guibeleratzeco nuenic? Eta baldin edoceinec replicatu nahi balu eta erran, ecen eguin içan dena, nic baino hobequi berce batec eguin vkan luqueela: hunetan, applica ahal deçaquet neure defensionetan Pædaretus deitzen cen Sparta hirico batec egun batez erran vkan çuena: çacussanean ecen hirico hirur-ehun magistratuetaric bat içatera, etzela hura elegitu içan biltzarretic alegueraqui bere etcherat itzuli içan cen, cioela, ecen atseguin handia luela ceren hirur-ehun guiçon hura baino prestuagoric hirian eriden içan ciraden. Segur nic-ere erran ahal deçaquet ecen milla eriden içan balirade-ere, ni arindu nenduqueitenic pena hunetaric (cein içan baita nehorc lehen vicitic estima ahal liçaqueen baino handiago) nic vkan nuqueela hambat atseguin nola vkan baitut atsecabe ceren niçaz berceric hatse baten eguitera auançatu içan ezten. Huneçaz testimoniage ekar ahal dieçaquedé principalqui cargu hunen hartzera incitatu vkan nautenéc. Eta dena den beçala erran deçadançat, Çure verthute handiac, Andreá, eta principalqui nic orain aippatu ditudanac, bayeta orduan çure Loctenent general-Agramondeco Iaunaren ezhortatione handiac, eta Belçunceco eta Meharineco Iaunén eta cembeit berce ene adisquideren sollicitatze ardurazcoac, ene goga eraciteco asco eta sobera içanagatic: hala-ere consideratzen nuenean, nola gure demborán-ere anhitz personage iaquinsuric Testamentu berriaren translationean emplegatu içan den, hambat Latinez, Francesez, nola anhitz berce lengoage abratsez eta praticatuz: eta guero nola Translataçale beréc eta hayen ondoan bercéc anhitz gauçatan, bay sensuan bay lengoagean cer erran eriden vkan dutén: eta ikussiric ecen halacoequin comparatzera ez-deus baino ezdeusago nincela, eta neure buruäri quasi gogo nahiaz eta probetchu eguiteco desiraz berceric eznacussolaric, eta nic hala vorondate vkanagatic, beldurrez gauçá ez ledin moldez burutan ilki: carguären hartzera bathiric ecin naidiqueen, eta guti falta cedin non ezpainendin choil guibelera, nacussanean hambatez ene entrepresa handiago, cembatez nic scribatu dudan lengoage motá baita, sterilenetaric eta diuersenetaric: eta oraino, translationetan behinçat, usatu gabea. Alabaina segur içanez ecen Heuscaldunac berce natione gucién artean ezgarela hain bassa, non gure lengoagez ecin eçagut eta lauda deçagun gure Iainco Iauna: eta ikussiric ecen occasionea presentatzen cela, bayeta sperançaz ecen ni baino sufficientagoric-ere içanen cela obrán escu eduquiren luenic (nola eriden-ere içan baita Bearnoco synodoaren ordenançaz lan eguina visitatu eta coneritu behar içan denean) azquenean, Iaincoaz landán, çure anhitz verthuterequilaco authoritate handian sporçu harturic, gogo eguin neçan, neure ahal guciaren eguitera, eta Iaincoac eman placer vkan drautan guciaren vorondate onez haren Eliçaren edificationetan emplegatzera. Baina are guehienic bihotz eman vkan cerautana cen nic nuen sperançá, ecen moien hunez Iaincoaren hitz purac vkanen luela sartze eta auançamendu Heuscal-herrian: eta hunetacotzat çu Andreá, hunez cerbitzaturen cinadela trompettabaten ançora, ceinez Iaincoac deitzen baitzaitu hala çure Naffarroaco resuman-ere Satani guerla eguitera, nola eguin eta eguiten-ere baitraucaçu çure dominationeco berce leku gucietan. Goiticora, nic obra hunetan eçarri vkan dudan diligentiaz eta penaz bayeta hunetaric ethor ahal daitequeen emendioaz den becembatean, bercéc iugeaturen duté. Haur bay erranen dut, ecen bethi orhoitic nola Iaincoaren manu expressa den haren hitzari deus edequi eztaquion ez eratchequi: hala eguin ahal dudan fidelquiena eguin vkan dudala. Hunen, gainean çure maiestateari supplicamenduz nagoca, dena onetacotz othoi recebitu nahi duçun, obraren handitassunera eta dignitatera behatzenago duçularic ecen ez Translataçalearen imperfectionetara eta chipitassunera. Hambatequin Iaincoari othoitz eguiten draucat, Andreá, nahi çaituen othoi bere Spiritu sainduaz bethi illuminatzen çaituelaric, çure dohain-onetaco haour Iaun Andrequin batean, bere gloriaren auançamendutan eta çure suietten edificationetan luçaqui conseruatu. Rochellan Agorrilaren 22, 1 5 7 1.
Aduertissement à ceux qui ne sçauent point le Basque, pour le sçauoir lire.
Les mots Basques se prononcent auec toutes leurs lettres, à la façon Latine, comme ils s'escriuent: u voyele se prononce à pleine bouche comme si c'estoit ou.
HEVSCALDVNEY.
Heuscarazco hitzac, nola scribatzen, hala letra guciequin Latinén ançora pronuntiatzen-ere dirade: eta u vocala, bethequi, ou baliz beçala. Berçalde Testamentu berriaren heuscarazco translatione hunetan hitz bakoitz batzu letra cheheagoz textu artean eçarri ican dirade, eçagun dençat ecen hec teztuan aditzen diraden hitzac içanagatic, eztiradela ordea textu gorputz berecoac, baina declaragarri iarriac. Gaineracoaz den becembatean, batbederac daqui heuscal herrian quasi etche batetic bercera-ere minçatzeco manerán cer differentiá eta diuersitatea den: raçoin hunegatic sensu eguiazcotic aldaratu gabe, lengoageaz den becembatean ahalic guehiena guciey adi eraciteari iarreiqui içan gaitzaitza, eta ez choil edocein leku iaquineco lenhoage bereciri: eta badaquigu ecen demborarequin anhitz hitz eta minçatzeco manera, eridenen dela obra hunetan bercela hobequi erran çatenic: halacoetan, gaucá ceren den daquitenetaric batbedera, orhoituren da, othoi, ecen hunelaco gaucác, guciz lengoage oraino vsatu gabe batetan, ecin behingoaz halaco perfectionetan iar daitezquela, nola behar bailiçateque: guciagatic-ere minçatzeco manerán anhitz arrastatu gabe, Iaincoaren hitz purari iarreiquiteco desira dutenéc, sporçu dugu eridenen dutela (suporturequin) cerçaz contenta. Eta baldin sperança dugun beçala, oraindrano eguin den hunetán heuscaldunac goçoric edo edificationeric hartzen badu, hunetan emplegatu içan diradenéc bihotz harturen duté, oraindanic gogo-ere duten beçala, eguin denaren berriz ikusteco eta corrigitzeco: bayeta, baldin Iaunac hala placer badu, passage difficilenén declaragarri annotationén eçarteco. Iaincoac othoi, haren desohoretaco den doctrina gucia ecagut eraciric eta confundituric, haren ohoretaco dena bethi entreteni eta auança deçala Iesus Christ bere Seme gure Iaunaren icenean. Amen.
BATBEDERAC IAQVITEco, eta maiz iracurtzeco duen Aduertimendua nola Iesus Christ den Iaincoaren Leguearen fina, eta gure saluatzeco moien bakoitza.
Iainco gauça gucién Creaçale eta obrero gucizco perfectoac eta excellentac, bere goitico creaturetan miraculuzco baino miraculuzcoago eracutsi içanic, are berce gucien gaineco eta bere obra gucién monstraburu beçala, creatu vkan çuen guiçona-ere, gucizco excellentia perfectionetacobat hura baithan contempla ahal ledinçat: ecen creatu vkan çuen bere imaginara eta irudira, halaco maneraz non Iaincoaren gloriazco claretateac hura baithan claroqui arguitzen baitzuen. Eta perfectionetaco statu eçarri içan cen hunetan iraun eraci ahal ceçaqueon moiena cen, bethi humilia ledin Iaincoaren maiestate sainduaren aitzinean, hura bethi remerciamendurequin magnificatzen eta laudatzen luelaric: eta ezleçan bere burua baithan bere gloriaric batre bilhatzera presumi: baina nola gauça gucia garaitic eman içan baitzen, hala goiti bethi beha leçan, laudorio gucia appartenitzen çayon Iaincoa baithan glorifica ledinçat. Baina dohacabeac bere baithan cerbait içan nahiz, bertan has cedin eçagutze gabetzen, eta nondic ona heldu çayon ahanciten, eta ingratassunezco hautenetate batez bere Creaçalearen eta gratia gucien emailearen contra entrepreni ceçan vrgulutsuturic alchatzera. Eta halacotz trebuca cedin bere galtzapenetan, bere lehen creationeco dignitate eta excellentia gucia gal ceçan, bere gloria guciaz billuz eta gabe cedin, hura baithan eçarri içan ciraden donoetaric aldara eta erauz cedin, bere vrguluan confus içateco, eta bortchaz sendi leçan amorioz aditu nahi vkan etzuena, nola bere-berez etzen ez egundano-ere içan vanitate baicen, verthute gucitaco Iauna assistitu eta valiatu içan çayon becembatean baicen. Hunen gainean has cedin Iaincoa haren beguitan hartzen, eta (nola mereci-ere baitzuen) bere obratan desaboatzen, ikussiric ecen haren imaginá eta irudia hura baithan ez eztatu içan cela, eta haren ontassunezco gratia guciac iraungui içan ciradela. Eta nola Iaincoac guiçona eçarri eta ordenatu vkan baitzuen, aita bat bere haour gucizco maitean beçala, hura baithan delecta ledin eta atseguin har ahal leçançat: berçaldera bere desobedientiaren causaz hiragun cequion, eta abominationetan eta beguitan har ceçan, halaco maneraz non hura baithan lehen laket eta placent çayon gucia, eguin baitzequion desplacent, eta delectatzen ohi çuenac tharrita baitzeçan: aitatassunezco begui eme batez behatzen ohi çuena detestationetan harturic eta abhorrituric beguietaco-ere sobera içan çayó. Eta labur erraitera, guiçona cena cen beçala bere appertenentia, dependentia, bere eguitate bere pensamendu, bere minçatze eta içate guciarequin gaizetsi vkan du Iaincoac, bere etsay eta contrast special anço: bay erraiterano ecen vrriqui çuela ceren guiçona eguin vkan luen. Eta confusione hunetara iraitzi içan cen ondoan bere irudico generationean engendratzeco abondant içan da bere haci maradicatuan, arraça viciatuan, gaichtoan, corrumpituan, ontassun oroz desprobedituan, gaichtaqueriaz abratsean eta abondantean. Guciagatic-ere Iaun misericordiosoac (ceinec ezpaitu onhesten solament, baina bera baita onherizte eta charitate) bere ontassun handiagatic onhetsi içateco digne etzena-ere onhetsi nahiz eztitu choil galdu sunsitu ez abysmatu vkan guiçonac, hayen iniquitateac mereci beçala: baina emetassunez eta patientiaz sustengatu eta suportatu vkan ditu, harengana conuertitzeco eta aldaratu içan ciraden obedientiara itzultzeco spatio eta leku emanez. Eta Iaincoac irudiric batre eguin gabe, hæy manifestatu nahi ezpalitzauè beçala, guiçonac ichilic vtziten baicituen-ere cein bere desirén eta guthiciazco affectionén ondoan ioaitera, deus bere hitzazco legueric ez gaztiguric ez correctioneric ez guidamenduric batre gabe, guciagatic-ere hec haren bide beçala bilhatzera erideitera, eçagutzera eta ohoratzera incitatu behar ciratequeen auertimenduric asco eman vkan draue. Ecen leku orotan eta gauça guciétan dreçatu eta altchatu vkan ditu bere enseignác eta armoriác, bay hain gauça clarotan, non ecin baitzatequen nehor, hain frangoqui bere magnificentia eracusten çuen Iaun subirano baten bide beçala eçagutu gabeaz excusaric batre ahal luqueenic. Ecen munduco ingurune eta corner gucietan bay ceruan bay lurrean scribatu eta engrauatu beçala vkan du bere puissançaren, ontassunaren, cuhurtziaren eta eternitatearen gloriá. Eta S. Paulec eguiazqui erran vkan du ecen Iauna, bere hitzaren eçagutzea igorri vkan etzerauen gendeac baithara-ere, eztela egundano berarçazco testimoniage gabe içan: ikussiric ecen lurraren aldebatetic berceranoco creatura guciac ahal ciratequeela Iaincoaren gloriáz testimonio eta meçu guiçon guciac baithara, haren bilha eraciteco, eta eriden ondoan, hain Iaun onaren, hain puissantaren, hain çuhurraren eta eternalaren dignitateari çayon beçala recebi eta ohora eraciteco, eta inquisitione hunen eguiteco creatura hetaric batbederac cerbizatzen çuen. Ecen choritchoec-ere cantatzen ceraucaten Iaincoari: abre guciac, cein bere leguean beharra çutenaren peituya eçaguturic, hari aiuta esquez beçala çaizcan: Elementéc beldur eta obedientia eracusten ceraucaten: mendiéc bere hotsaz laudorio emaiten ceraucaten: errequéc eta ithurriéc, ceinec bere moldean beguitharte eta diligentiarequin obedientia eracusten eta rendatzen ceraucaten: belharrec eta loréc bere proprietatetan eta vssainetan auançamendu eta leyaltate elegrançarequin eracusten ceraucaten. Eta eçagutze hunen vkaitera hain vrrun ioan gaberic-ere guiçonetaric batbederac bere baithan eriden ahal ceçaqueen, gu gucioc haren verthute gutan habitatzen denaz substantiatzen eta conseruatzen garen becembatean. Eta are bere clementia eta ontassun infinitoa guiçonén artean manifesta leçançat, etzayo asco içan, erran den creaturezco manera hunetan gucien instruitzea: baina are bere voza specialquiago adi eraci drauca edocein populu bereciri, cein bere vorondate onez eta liberalitate gratiazcoz lurreco natione gucien artean elegitu eta hautatu vkan baitzuen eta hec ciraden Israeleco haourrac, hæy specialqui eta claroqui bere hitzaz manifestatu içan çaye, eta bere obra miraculuzcoez declaratu vkan draue cer çaquian eguiten: ecen hec Egypteco regue Pharaoren suiectionean marruscatuac sclabo ceuden lekutic idoquiric, largoan eta libertate ossoan eçarri vkan ditu: eta lagundu içan çaye bera-ere hayén artean ihessi balebila beçala: haci eta substantiatu vkan ditu desertuan: lur promettatu ceraueneco possessor eguin vkan ditu: triumpha eta victoria escuetara eman vkan draue. Eta berce nationendaco deus ezpaliz beçala Israeleco Iainco expressuqui eta bereciqui deithu nahi içan den beçala, nahi vkan du Israel-ere haren populu bereci dei ledin, baina halaco conditionerequin, non ezleçaten berce Iaunic eçagut ez berce Iaincoric recebi. Eta alliança haur iragan eta confirmatu içan da Testamentuzco instrument authenticoz eta harc berac eman vkan drauen testimoniage expressez: guciacgatic-ere guiçonac, nola bere arraça maradicaturat aurditen baitute guciéc, eta nola bere Aita Adamen successor eta primu baitirade: erran diraden eta anhitz berce eguin içan çayene remonstrançaz eztute conturic eguin: eta Iaincoac aduertimenduz eman cerauen doctrinari etzaizca behatu nahi içan. Creatura gucietan Iaincoaren magnificentiá eta gloriá scribatua beçala testificatzen eta eracusten bacen-ere, etzaye Gentiley deus probetchatu içan halacotz Iaincoaren glorifica eraciteco. Legueac ez Prophetéc eztute deus autoritateric vkan Iuduac baithara, hayen bide çucenera erekarteco eta guidatzeco. Guciac içan dirade itsu arguira, gor aduertimenduetara, eta gogortuac manamenduetara. Salbu, miraculu etsiric, eta ardura recebitzen cituzten vngui handiez garaithu içanic, Gentiley bortcha içan baitzaye, hambat on emaiten cerauen vnguiguile subiranoaren eçagutzera. Baina hec-ere bide cen gloriá Iainco eguiazcoari eman bidean imaginatu vkan dute Iaincobat bere placerera, eta berén fantasia erhoac bere vanitatean eta gueçurrean burutan eman cerauenaren araura. Eta ez Iaincobat solament, baina hayen otrecuidança eta ausartgoa erhoac imaginatu eta eguin vkan ahal duen becembat-ere bay: hambatetarano non ezpaitzen populuric ez regioneric on irudi çayonaren araura Iainco berriric eguiten etzuenic Eta handic idolatria traidoreac eta maradicatuac hartu vkan du bere bogá, eta harc itzuli vkan ditu Iainco eguiazcoaganic: eta beréc placer çuten moldera eguin vkan cituzten imaginén ondoan irion içan dirade. Eta Iuduéz den becembatean, Iaunac bere cerbitzariéz igorten cerauzten aduertimenduac recebitu, acceptatu eta landatu vkan badituztere: bertan hautsi eta falsificatu vkan draucate fedea Iaincoari, eta aldaratu içan dirade harenganic arinzqui: eta hautsi eta menospreciatu vkan dute haren Leguea, eta hura hiragunduric gogongaraitic hari iarreiqui irudi eguin vkan dute: estrangertu eta vrrundu içan dirade Iaincoaren etchetic: eta haren vorondatearen contra Gentilén manera berean idolatratuz hec-ere Iainco arrotzen ondoan dissolutoqui laster eguin vkan duté. Causa hunegatic guiconéc, hambat Iuduéc nola Gentiléc Iaincoagana hurbiltzeco moienic vkaitecotz behar eta necessario içan da Alliança berribat, seguric eta hauts ecin leitenic eguin ledin: eta haren fundatzeco eta confirmatzeco, bi partiden, Iaincoaren eta guiçonen artean accordu eçartera iar leiten ararteco eta moienaçale baten beharra içan da: bercela, guiçona bethi Iaincoaren hiran eta indignationea, guelditzen cen: eta etzuen trebucatu eta erori içan cen maledictione, miseria eta confusione handitic hura releua ez idoqui ahal leçaqueen moienic batre. Behar handi eta ondicozco hunen remediagarri Ararteco iarri behar içan dena da, Iesus Christ gure Iaun eta Saluadore Iaincoaren Seme bakoitz eguiazcoa eta eternala: hura bere Aitare partez guiçoney behar içan çaye igorri eta eman, bercela galdua eta desolatua guelditzen cen mundua redemi leçançat: eta munduaren hatseandanic bethiere hura baithan içan da Adam lehen guiçonean eguin içan cen perditionearen reparatzeco sperança gucia eta bakoitza: Adami berari-ere, erori içan cen sarrienaz, consola eta confortagarri hala promettatu içan çayon, declaratu içan cayonean, nola emaztearen sabeletico haciac suguearen burua porroscaturen eta çathituren çuen: eta hura erran nahi cen nola virgina baten sabeletic sorthuric Iesus Christec Satanen puissança gucia abatituren eta deseguinen çuen. Guero promes hura bera largoquiago arramberritu içan çayon Abrahami, Iaincoac erran vkan ceraucanean, ecen lurreco natione guciac haren hacian benedicatuac içanen liradela: eta hunez erran nahi çuen, ecen Iesus Christ haraguiaren araura Abrahamen hacitic ethorrico cela: eta haren benedictioneaz eta reparuaz sanctificatuac içanen liradela hura recebituren luten guciác.
Manera berean eta hitz beretan Abrahamen seme Isaac-i-ere continuatu içan çayón. Guero anhitz Prophetaren testimoniagez eta anhitz aldiz denunciatu, arramberritu eta confirmatu içan da promes hura bera: bay hambaterano, non confidança eta segurança handiagogarri, claroqui aitzinetic declaratu içan baitzen, norenganic, cer demboratan eta cer lekutan Iesus Christ sortzeco cen, cer afflictione eta cer herio mota suffritu behar çuen, cer gloriatan resuscitaturen cen haren resumá ceric içanen cen: eta bereac cer saluamendutara guidaturen cituen.
Lehenic Esaias Propheta baithan, nola Iesus Christ Iauna virgina bataganic sorthuren cen aitzinetic erran içan cen, lioela, Huna virginá içorraturen da eta erdiren seme batez, eta hari eritziren çayo Emmanuel. Moyses baithan errana cegoén cer demboraz, Iacob onac cioenean, Iudaren leinutic ezta sceptroa edequiren, ez haren exercitoaren guidaria, non igorteco dena igor eztadin: eta hura date gendén vstecaria eta sporçua. Eta haur hala verificatu eta eriden içan da Iesus Christ ethorri içan den demborán. Ecen Romanoéc gobernamendu oroz Iuduac billuciric hoguey eta hamaçazpi vrtheren ingurunea aitzinetic, ordenatu vkan çuten Herodes hayen gaineco regue, estranger celaric, Antipater Idumeacoaren Seme, eta haren ama cen Arabiaco. Cembeit orduz lehen-ere guerthatu içan cen Iuduac regue gabetu içan baitziraden, baina egundano etziraden Conseiller, Gobernadore ez Legue eçarleric gabe ikussi içan orduan beçala. Berce descriptionebat-ere eguiten da Daniel baithan hiruroguey eta hamar astezco contuaren gainean. Micheasec haren sortzeco lekua claroqui eracusten draucu, dioenean, Eta hi Bethlehem Ephrata, ezaiz chipiena milla Iudacoen artean, hireganic ilkiren ciaitadac Israelen dominaçale içanen dena: eta haren ilkitea duc eternitateco egunén hatseandanic. Eta gure deliurançatan suffritu behar cituen afflictionez, eta gure redemptionetan iragan behar çuen herioaz den becembatean, Esaias eta Zacharias seignalatuqui eta largoqui minçatu içan dirade. Haren resurrectioneco gloriaz eta haren resumaren qualitateaz, eta harc bere populuari ekarri behar ceraucan saluamendu gratiazcoaz Esaiasec, Hieremiasec, bay eta Zachariasec bethequi eta claroqui tractatu vkan dute. Eta Iaincoaren Spirituaz complitu içanic persona saindu hauèc testificatu eta declaratu vkan dituzten promes hautan, Iaincoaren haourrac eta elegituac repausatu eta consolatu içan dirade: eta halaz haci, sustengatu eta entretenitu vkan dute bere sperançá, Iaunac promettatzen cerauenaren complimenduaren beha çaudelaric eta complimendu hunen ikusteco desira vkan dute anhitz reguec eta prophetac: baina desir çutena beguiz ecin ikussiagatic fedez eta spirituz comprehenditzen eta ardiesten çutelaric. Eta are Messias handi hunen ethortea desir handirequin berant esten çutenac, Iaincoac manera oroz confirmago litzançat eman vkan draue bere Leguea scribuz, anhitz ceremonia eta anhitz purificatione eta sacrificio hartan comprehenditzen celaric: eta hec guciac etziraden Christen moienez ethorteco ciraden on handien figura eta seignale baicen: ecen figura hayen gorputza, eguia eta complimendu gucia Christ bera cen. Ecen Legueac ecin nehor perfectionetara hel ahal ceçaqueen: baina solament Christ eracusten çuelaric harengana nehor dreçatzen eta guidatzen çuen: ecen S. Paulec dioen beçala, Christ cen chedea, fina eta complimendu gucia. Halaber anhitz aldiz eta anhitz sasoinez igorri vkan draue edocein Regue, Prince eta Capitain hec etsayen menetic deliuraturic, baque onetan goberna litzatençat, eta edequi içan çaizten gauçac recrubaturic, hayen resumaren triumpha eraciteco berce populu gucien artean hayen valentiaz aippa eta lauda eraciteco: Messias handi hunetaric recebitzeco cituzten gratia miraculuzcoetaric cerbeit goço moien harçaz rendi eraci liecençat, nola hura baithan desplegatu behar baitzen Iaincoaren resumaren verthute eta puissança gucia Baina demboraren complimendua, eta aitzinetic Iaincoac ordenatu vkan çuen terminoa ethorri içan denean, Messias handi hambat promettatu eta hambat desiratu haur ethorri içan da: eta acabatu eta complitu vkan du gure redemptionetan eta saluamendutan behar içan den gucia. Eta hura eman içan çaye ez Israelecoey solament, baina natione eta regione orotaco gende mota guciey, haren moienez natura humanoa Iaincoarequin reconcilia eta baque ledinçat. Eta gauça hauen declaraçale Iesus Iaunac, nola bera baitzen fundament bakoitza ordenatu vkan ditu bere Apostoluac, eta mundu vniuersoan bere gratiaren publicatzeco cargu eta manamendu eman vkan draue. Guero Apostoluéc bere carguaz bidezqui eta complituqui acquitta eta descarga litecençat, eztute bere embachadoregoaren ahozco predicationez executatzen pena eta diligentia eçarri vkan solament: baina are Moysesen eta Prophetén exemplura predicatzen çuten doctrinaren memorioa bethiereco vtzi leçatençat, scribuz-ere hura eçarri eta vtzi vkan duté: eta bere scribuetan declaratu vkan duté lehenic Iesus Christ gure Iaunac gure saluamenducotzat eguin eta suffritu vkan duena: guero eracutsi vkan duté harc cer montatzen duen, eta hartaric cer probetchu recebitzen dugun, bay eta cer moldez hartzeco eta applicatzeco dugun. Eta sommario haur gucia deitzen da Testamentu berria: eta berri deitzen da Testamentu çaharraren respectuz: eta çaharra, berrira raportatu eta itzuli behar cen becembatean, bere baithan infirmo eta imperfect cen: harren iragan eta abolitu içan da figura baicen etzen becembatean. Baina haur da berria eta eternala, eta hunetaco Arartecoa Iesus Christ denaz gueroz, iagoitic çaharturen ez faltaturen eztena, ecen harc ratificatu eta confirmatu vkan du bere herioaz, eta herio harçaz beraz leheneco Testamentuaren azpian restança guelditzen ciraden transgressione gucién barkamendua bethequi complitu vkan du. Scripturác Testamentu berri haur Euangelio-ere deitzen du, cein erran nahi baita hambat nola berri ona eta aleguera: ceren hunetan eracusten eta declaratzen baita, nola Iesus Christ Iainco viciaren Seme bakoitza naturala eta eternala, Iainco bere Aitaren adoptionezco haour gu eguin guençançat, guiçon eguin içan den. Hura da bada gure Saluadore bakoitza, eta hura baithan dugu ossoqui eta complituqui gure redemptione, baque, iustitia, sanctificatione, saluamendu, vicitze eta içate gucia: hura hil içan da gure bekatuacgatic, resuscitatu gure iustificationeagatic, igan içan da ceruètara guri han sartzeco entrada eguitera, guretaco eta gure icenean possessione hartzera, bethi bere Aitaren aitzinean gure Aduocat eta Sacrificadore anço assistitzera: haren escuinean da iarria Regue anço, gauça gucien gaineco Iaun eta Iabe eçarri içanic, bay ceruan bay lurrean gauça guciac repara litzançat. Eta ez Aingueru ez Patriarcha ez Propheta, ez Apostolu guciéc gauça hautaric batre ecin eguin ahal çuqueiten: eztirade hartacotzat Iaincoaz ordenatu içan. Eta nola Testamentu çaharrean anhitz Prophetaren testimoniagez, anhitz aldiz Messiasa promettatu içan baitzen: halaber testimoniage segurez eta guerthuz declaratu içan da Iesus Christ cela Messias hura, eta ez berceric: eta hura cela ethorri behar cen hambat desiratua. Ecen Iainco Iaunac bere vozaz eta Spirituaz, bere Aingueruèz, Prophetéz eta Apostoluéz bay eta bere creatura guciéz hambat complituqui certificatu eta seguratu vkan gaitu, non nehorere Iaincoaren puissança claroqui manifestatuaren eta declaratuaren contra iaquiara alchatzen licela eta hari resistitzen leraucala baicen ecin contrasta bailaite. Lehenic Iainco eternalac bere voz propiaz (baita dudaric batre gabe eguia reuoca ecin daitena) testificatu vkan draucu, cioela, Huna ene Seme maitea ceinetan hartzen baitut neure atseguin ona huni beha çaquizquiote. Spiritu sainduac-ere testificatzen draucu guri cein gure bihotzetan S. Ioannec dioen beçala. Halaber Aingueru Gabrielec, Maria virginari harengana igorri içanic, erran ceraucan, Horrá concebituren dun eure sabelean, eta erdiren aiz seme batez, eta deithuren dun haren icena Iesus: ecen hura içanen dun handi, eta eritziren ciayon subiranoaren Seme: eta emanen diraucan Iainco Iaunac bere Aita Dauid-en thronoa: eta regnaturen din Iacob-en etchearen gainean eternalqui, eta haren resumaren finic eztun içanen. Mandatalgoa haur bera sustantiaz eguin içan çayon Iosephi: halaber artzainey-ere erran içan çayenean, nola Saluadorea sorthu içan çayen cein baita Christ Iauna: eta etzen Aingueru batez ber ekarri içan berri haur, baina approbatu-ere bay Aingueruezco compainia handi batez, eta hec guciéc eman cieçoten gloria Iaunari: eta declára ceçaten baquea lurrean. Simeon iustoac-ere prophetiazco spirituz haur bera claroqui eta goraqui eçagutu eta aboatu vkan du: ecen haourra bessoetan çaducala erran vkan çuen, Iauna, orain vziten duc eure cerbitzaria eure hitzaren araura baquez: ecen ikussi dié ene beguiéc hire saluagarria, cein preparatu baituc populu gucién beguitharte aitzinean. Ioannes Baptista-ere, çacussanean Iesus harengana ethorten cela Iordanean, bide beçala minçatu içan cen, cioela, Huna Iaincoaren Bildotsa, munduaren bekatuac kencen dituena. Apostoluéc-ere aboatu, predicatu eta testificatu vkan duté, nola gure saluamendutaco behar cen gucia, eta aitzinetic Prophetez erran içan ciraden gauca guciac complitu içan diraden Iesus Christ Iaincoaren Seme eguiazcoan. Eta Iaunac gure demborarano tçstimonio içateco ordenatu vkan cituenec-ere halaber iracatsi vkan duté bere scribuez, iracurçaléc claroqui eçagut ahal deçaqueten beçala. Testimoniage hauc iunctatzen eta bardincen dirade guciac hambat vngui eta chuchenqui, non hain conformitate handitic agueri baita claroqui, ecen erran den gucia segur dela eta eguiazco: ecen ezliçate possible gueçurrean hunelaco consentimendubat eta conformitatebat ahal liçaten. Baina are ez solament Aitac, Semeac, Spiritu sainduac, Aingueruèc Prophetec eta Apostoluec ekarri vkan dute Iesus Christez testimoniageric asco, baina haren obra berec-ere eracusten dute haren verthute gucizco excellenta eta miraculuzcoa. Eriéc, mainguèc, itsuéc, gorréc, mutuéc, paralytioéc, sorhayoéc, lunaticoéc, demoniatuéc, bay eta harçaz resuscitatu içan diraden hilec-ere asco seignale claroric eman vkan dute Iesus Christez: berçalde, hura bere verthutez resuscitatu içan da, bere içenean bekatuac barkatu vkan ditu. Eta hunetaracotz etzuen causa gabe erraiten, ecen asco testimonio on cituela bere Aitac eguitera eman cerautzan obrac. Are guehiago, gaichtoac eta haren gloriaren etsay berac-ere eguiaren claretateaz vençutu içanic bortchatu içan dirade anhitz gauçaren confessatzera eta aboatzera, hala nola, Caiphas, Pilate, haren emaztea eta anhitz berceric. Ezta certaco nehorc hemen deabruén ez spiritu satsuén testimoniageric allega deçan, Iesus Christec berac hayen testimoniagea iraitzi vkan duenaren gainean. Bada, hitz gutitan erraitera, elementéc eta creatura guciéc Iesus Christ Iaunari gloria eman vkan draucate. Haren manura haiceac cessatu içan dirade, itsasso gaiztua ematu, arrainac bere sabelean didrachma ekarri, harriac hari testimoniage ekartera vrratu içan dirade, templeco velá artetic erdiratu, iguzquia ilhundu, monumentac irequi, eta anhitz gorputz resuscitatu. Eta ezta deus içan ez ceruan, ez lurrean Iesus Christ bere Iainco bere Iaun bere Iabe eçagutu eta aboatu eztuenic eta hura dela saluamendu humanoaren eguitera Iainco Aitac huna beherera igorri vkan duen Embachadore handia. Gauça hauc guciac declaratu, eracutsi, scribatu eta signatu içan çaizquigu Testamentu hunetan, ceinez Iesus Christec bere Iainco Aitaren resumaco heredero eguiten baiquaitu eta testamentu eguiten duen batec bere herederoey beçala, bere vorondatea declaratzen draucu obratan eçar deçagunçát. Eta guciac deitzen gara heretage hunetara personezco acceptioneric ez considerationeric batre gabe, arra ala emea, chipia ala handia, cerbitzaria ala nabussia, magistrua ala discipulua, bereterra ala laicoa. Hebraicoa ala Grecoa, Francesa ala Latina igorten çayona eguiazco confidançarequin recebituren duenic, ez presentatzen çayona bessarcaturen duenic batre ezta arbuyatzen ez iraizten denic: eta labur erraitera, bere Aitaz emaiten den ançora Iesus Christ eçaguturen, aboaturen eta recebituren duenic batre ezta iraitziric içanen. Bada hain cinez eta hain çudu handiaz guciey bardinzqui dohacunaz gueroz eta guciac Christino estimatzen garenaren gainean, suffrituren dugu hain iustoqui eta hain çucen onez guciéy bardin appartenitzen çaicun Testamentu complitu haur edequi, estal, corrumpi edo ezezta daquigun? Helas, Testamentu haur gabe, Iaincoaren resuman parteric ez ikustecoric batre ecin duquegu: haur gabe, Iesus Christec eguin drauzquigun on handiez eta promessez, bay eta harc preparatu draucun gloriaz eta dohainontassunaz escaz eta ignorant guelditzen gara: haur gabetaric ecin daquiquegu cer Iaincoac manatzen draucun ez cer defendatzen: haur gabetaric, ona gaichtotic, ez claretatea ilhunetic, ez Iaincoaren manamenduac guiçonén ordenancetaric ecin discerni ez berez ahal ditzaquegu. Euangelioa eta haren eçagutzea gabe, guciac gara inutil eta vano: Euangelioa eta haren eçagutzea gabe christino ecin garate: hura gabe abrastassun gucia paubrecia baicen ezta eta guiçonén çuhurtzia gucia, erhogoa Iaincoaren aitzinean: eta puissança gucia, flaccatassun: eta guiconén aitzinean iustificagarri dena, Iaincoaren aitzinean condemnagarri. Baina Euangelioaren eçagutzeaz, Iaincoaren haour eguiten gara, eta Iesus Christen haourride, sainduén burgesquide, ceruètaco resumaco habitant, Iaincoaren heredero Iesus Christequin. Eta Euangelioaren eçagutze hunez paubreac, abrats bilhatzen dirade: flaccuac, botheretsu: erho estimatuac, çuhur: bekatoreac dirade iustificatzen, desolatuac consolatzen, dudán ceudenac seguratzen, suiectionean ciradenac libertatean iarten. Euangelioa da vicitzezco eta eguiazco hitza: hura da Iaincoaren puissançá, sinhesten duten gucién saluatzecotzat: hura da Iaincoaren scientiazco gako ceruètaco resumaco borthá fideley, bekatutaric lachatzen dituelaric, irequiten drauena, eta sinhesteric eztuteney, berén bekatuetan estecatzen dituelaric, ersten drauena. Dohatsu dirade hura ençuten eta beguiratzen duten guciac, ecen halaz eracusten dute Iaincoaren haour diradela? Baina maradiçatu dirade hura ençun nahi eztutenac eta hari iarreiqui nahi etzaizconac, ecen halaz eracusten dute beabruarenác diradela. O Christinoác, adi othoi hemen, eta ikas eçaçue, ecen segura da, ignoranta bere ignorantiarequin galduren dela, eta itsuari iarreiquiten çayon itsua, bere itsu-aitzinecoarequin batean hobira eroriren dela. Ezta bidebat, eguiabat vicitzebat eta saluamendubat baicen, eta hura da fedea eta Iaincoaren promessezco segurançá, baina hura nehorc ecin duque Euangelioa gabe, haren ençutetic eta intelligentiatic fede vicia emaiten da sperança segurequin, Iaincoa baitharaco charitate perfectorequin, eta hurcoa baitharaco amorio eguiazco batequin. Non dela bada, edo certan dela erran ahal daite çuen sperançá, baldin Euangelio saindu hunen ençuteaz, ikusteaz, iracurtzeaz eta memoriotan harturic obratan eçarteaz errequeituric ez conturic eguiten ezpaduçue? Mundu hunetaco tractuetan bere affectioneac eçarten dituztenéc, eriden edo pensa ahal deçaten moien oroz ez gorputzic ez onic batre guppida eztutelaric, bere vorondate paussatuaren iragaiteari eta complitzeari darreitza, eta gucia, begui erts-irequi arte baten segurançaric eztuen gorputz miserable eta gaicho hunen cerbitzatzeagatic Eta damnatione eternalaren menetic ilkiric vicitze eternalaren vkaiteco eta seculacotz ceruètaco resumán heretatzeco moiena Euangelioan iracasten çaicunaren gainean, hain errachqui ahal daidigularic, dembora duguno, hain importantia eta mengoa handitaco Euangelio, huni iarreiquiteaz eta behatzeaz errequeituric eztugu eguinen? Mundu hunetan vici beharrezco moien chipitaco officioetan-ere, badacussagu cembat dembora eta cembat pena nehorc eçarten duen: eta statu handiagotaco nahi diradenac, anhitz dembora eta on despendatzen dutelaric, gau eta egun tormentatzen dirade nondic mundu hunetaco scientia haice eta lanho baicen eztiradenetan auança ahal daitezqueen. Eta gu cembatez cineçago emplegatzeco gara Iaincoac bere Euangelio saindu hunetan reuelatu eta declaratu drauzquigun mysterio eta secretu handi hautaco eçagutzearen vkaiten? Eri denac edo cembeit atchaquia gorputzean duenac, ençun ez pensa ahal deçan remediatzeco moienic eztu enseyatu gaberic vtziten: eta gure arimetaco eritassunén eta atchaquia handién sendatzeco eta remediatzeco moien bakoitza, eta behar dugun on guciaren complimendua Euangelioan presentatzen baitzaicu, hain behar handian eta ondicozcoan notchalent eta ansicabe içanen gara? Ez segur, Iaincoaren diradenac. Ecen ezta deus Euangelio saindu hunetaric Iaincoaren haourrac erauz, ez harçara ez vrrund ahal ditzaquenic: ez gaitzesi edo menospreciatu içatec: ez escarnioc, ez mundu hunetaco onén eta ohoren galtzec. Badaquigu bide haur bera dela Iesus Christ Iauna iragan den bidea, haren discipulu nahi bagara, hari iarreiqui behar gaitzaitza: eta Euangelioari iarreiquiteagatic guiçonéz iniuriatu, menofpreciatu, gaitcerran eta iraitzi içatea, etzaicu gaitzi içateco ez eztugu refusatzeco, Iaincoaren iugemenduan ohoratuac preçatuac eta glorificatuac içanen garela segurança emaiten çaicunaren gainean. Bada eçagutze hunetaric guibeleratzeco gaitu persecutionec edo açotatu eta iraitzi içatec edo abrastassunen edo onhassunen galtzec? Ez: ecen badaquigu gu herri batetaric iraitziac içanagatic Iaunarena dela lurra: eta lur gucitic iraitziac garen orduan-ere, alabaina Iaincoaren resumatic ezgarela iraitziac içanen: eta pillatuac eta paubretuac garen orduan-ere, Aitabat badugula gure hatzeco asco abratsic segur gara: eta are Iesus Christ paubre eguin içan dela haren paubre içateari patientiarequin iarreiqui gaquitzonçat. Bada segurança hunetaric aldaraturen gaitu afflictionec presoindeguic, estiratu içatec, edo berce tormentac? Ez, ecen badaquigu haur dela Iesus Christen exemplura Iaincoaren haourren gloria eternalera heltzeco bidea, eta eztela herioric-ere eguiazco vicitzea edequi ahal dieçaquegunic. Ezta cer, Iesus Christ Iauna bethi iabeturen çaiçu promes draucun beçala, ecen seguratzen gaitu munduaren finerano gurequin içanen dela, eta hura gurequin denaren gainean, ecin hel daquidigu hain munduco eguitate gaitzic ez maledictione handiric, non gure probetchutan bnedicatua eta sanctificatua eztén, ez hain gaitz handiric, non gure emendiotan ea gure hobeagoatic eztén. Ezgaitecela bada desconforta, mundu gucia bere bothere eta indar ororequin gure contra altchatua ikus gueneçan orduan-ere: ecen promessac ecin falta daidi, ceinetan erraiten baitzaicu ecen Iauna garaitic truffaturen dela, haren contra altchaturen diraden biltzarre eta enseyu guciéz. Eta Iaincoaren cerbitzari eguiazcoac gure beguién aitzinean esteyari hiltzen edo martirizatzen dacusquigunean-ere ezgaitecela, sperança gucia galdu baliz beçala, desconsola: ecen latinez lehen scribatu duen doctor christinoetaric batec, Tertulianec, eguiazqui erran vkan duen beçala, Eliçaren aitzinaratzeco eta auançatzeco hacia Iaincoaren hitzaren sustengatzeagatic hiltzen diraden Martyrioen odola da: eta hala bethi phorogatu içan da, eta munduaren finerano hala içanen-ere da. Are badugu consolatione handiagobat eta fermuagobat-ere, eta hura da, mundu hunez etsiric, eta gure spirituco beguiac ikus ahal daitezqueen gauça orotaric retiraturic, gure affectione principal gucia seculaco içate gloriazcoan sossega eta paussa deçagun, bethi patientiarequin Iaincoaren iugemendu handi, guiçonén entrepresa guciac moment batez berçaldera itzuliren dituenaren beha gaudelaric. Haur içanen da, Iaincoaren resuma orain sperançaz dacussaguna, claroqui manifestaturen denean: eta Iesus Christ munduaren iugeatzera bere maiestate handian bere Aingueruèquin aguerturen denean. Orduan itzurteric batre gahe Regue handi hunen throno iudicialaren aitzinean comparitu behar vkanen dute on eta gaichto guciéc personalqui. Eta Testamentu hunetan fermu egon diratenac, eta Iainco Aitaren vorondatearen, beguiratzen emplegatu diratenac, içanen dirade escuineco aldean eguiazco haour anço, eta recebituren duqueite vkan duqueiten fedearen fina, baitate saluamendu eternala. Eta nola Iesus Christ eta haren doctriná menospreciatzen ciradela çacussatenean eztirate haren aithortzera eta confessatzera ahalque içan, hala participant-ere içanen dirate haren glorián, eta harequin batean eternalqui coroatuac, Baina Euangelio saindu haur menospreciatu eta iraitzi duqueiten gaichto desobedientac eta reprobatuac: halaber, bere ohorén, abrastassunén eta statu handien entretenitzeagatic, Iesus Christequin humiliatu eta beheratu nahi içan eztiratenac: eta guiçonén beldurragatic Iaincoaren beldurra vtzi vkan duqueitenac, Aita eguiazcoaren desobedient eta bastard anço, içanen dirate ezquerreco aldean eta, iraitziren dirate maledictionetara, eta bere desleyaltatearen recompensamendutan recebituren duqueite damnatione eternala. Orain bada othoi, Christinoác aditzen duçuenaz gueroz, nola Iesus Christec presentatzen drauçuen bere Euangelioa, ceinetan baita Iaincoaren promes eta gratia gucién complimendua, declaratzen drauçuelaric nola bere Aitaz igorriric lurrera iautsi içan den, eta guiçonén artean conuersaturic, aitzinetic haren Leguean eta Prophetetan erran içan cen beçala, nola gure saluamendutaco behar içan den gucia complitu vkan duen, segur baino segurago içateco çarete, ecen Euangelioan paradisuco thesaur guciac çabaltzen eta irequiten çaizquiçuela, eta Iaincoaren on handiac desplegatzen, bay eta vicitze eternala eracusten eta emaiten.
Ecen haour da vicitze eternala, Iainco eguiazcoaren beraren eta Iesus Christ harc igorri duenaren eçagutzea: Iesus Christ haur baithan ordenatu vkan draucu Iaincoac gure saluamenduaren hatsea, artea eta fina. Haur da bere Aitaren seme maite sacrificiotan Isaac sacrificatua, eta halere ezpaita herioaren puissançaren meneco guelditu içan. Haur da beguiraz dituen ardiéz arrangura handia duen Iacob artzain iratzarria. Haur da bere gloria guciarequin bere anaye bachoén eta on-beharrén eçagutzea eta recebitzea laido içan etzayon Ioseph anaye gogaberá eta ona. Haur da bethierecotzat behingoaz sacrificio eguin vkan duen Melchisedech Sacrificadore eta Ipizpicu handia. Haur da bere Leguea gure bihotzezco tauletan bere Spirituaz scribatzen duen Moyses Legue-eçarle subiranoa. Haur da lur promettatura gure guidatzeco Capitain eta Guidaçale Iehosuach fidela. Haur da puissança desobedient gucia bere suiectionera erekarten duen Dauid victoriosoa eta noblea. Haur da baque eta prosperitate onetan bere resumá gobernatzen duen regue Salamon triumphanta eta magnificoa. Haur da bere herioaz bere etsayac accablatu eta deseguin dituen Sanson erscona eta verthutetsua. Eta guehiago dena, Iesus Christ haur baithan berean erideiten da nehorc pensa edo desira ahal leçaqueen on guciaren complimendua. Ecen haur humiliatu eta beheratu içan da, gure exaltatzeagatic eta goratzeagatic: suiet eguin içan da, gure libertatetan eçarteagatic: paubre eguin içan da. gure abratseagatic: saldu içan da, gure redemitzeagatic: captiuo eguin içan da, gure deliuratzeagatic: condemnatu içan da, gure condemnationetaric idoquiteagatic: maledictione eguin içan da, gure benedicatzeagatic: bekatuén causazco sacrificio eguin içan da, gure iustificatzeagatic: desfiguratu içan da, guri itchura emaiteagatic: hil içan da, guri vicitze ligunçat. Halaco maneraz non hunen beraren moienez içan baita gogorgoá ematu, hasserretassuna amatigatu, ilhuna clartu, iniustitiá iustificatu, flacqueçá indartsutu, desconfortua confortatu, bekatua empatchatu, menosprecioa menospreciatu, beldurra asseguratu, çorra quittatu, nequea aisetu, trabaillua arindu, tristitiá alegueratu, maledictionea benedicatu, ecina errachtu, desordrea arengatu, çathitua vnitu, laidoa anoblitu, desobedientiá assuietitu, mehatchua mehatchatu, embuscadá embuscatu, garaita garaithu, bortchá bortchatu, combata combatitu, mendequioa mendecatu, tormentua tormentatu, damnationea condemnatu, abysmea abysmatu, iffernua enferratu, herioa heriotara eman, mortala immortaltu: eta labur eraitera, hurrupatu eta iretsi vkan du misericordiac miseria gucia, eta ontassunac dohacabetassun gucia. Ecen gure contra combatitzeco deabruaren harma eta gure contra colpatzeco herio ezten ohi ciraden gauça guciac Iesus Christez eguin içan çaizquigu, gure probetchua ahal daidiquegun beçalaco exercitio: halaco maneraz non, glorifica ahal baiquaitezque Apostoluarequin, diogula, O iffernua, non da orain hire victoria? o herioá, non da hire eztena? Bada elegitu guciey promettatu içan çayen Christen Spiritu hunetaric heldu da, ezpaicara gu guehiagoric vici, baina Christ vici baita gutan, eta spirituz ia oraindanic iarriac baicara ceruètan diradenén artean, mundua guehiagoric mundu etzaicun becembatean, hartan oraino conuersatzen badugu-ere, baina contentamendu dugularic gauça guciéz, herriz, lekuz, vicitzeco conditionez, habillamenduz, viandaz eta berce hunelaco gauçaz: eçagutze hunequin confortatuac erideitcn gara tribulationean, aleguera tristetián, dohatsu gaitzetsiac eta menospreciatuac garenean abundos eta bihotz onetaco, paubrecián eta peituan: finean vici erideiten gara herioan-ere. Bada hitz gutitan erraitera, guçaz onic içatecotz, Scriptura gucian diligentqui bilhatu eta eriden behar duguna da. Iesus Christ gure Iauna, eta haren moienez Iainco Aitaz presentatzen eta emaiten çaizquigun on gratiazcoac eta complituac vngui eta eguiazqui eçagut ditzagun. Ecen nehorc Leguea eta Propheta guciac vngui mira eta considera ditzanean, eztu eridenen hitzbat-ere hunetara beha eztagoenic eta hunetara guidatzen ezgaituenic. Bada intelligentiataco eta çuhurtziataco thesaur guciac Iesus Christ Iaunean gordeac diradenaz gueroz eztugu certaco berce, chedetara buru daguigun, baldin gure nahi propiz iaquiara eta dacussagularic, eguiazco arguitic aldaraturic eta erauciric, gueçurrezco ilhumbeari, gure damnationetan iarreiqui nahi ezpagaizquio. Eta hunetacotzat dio S. Paulec ecen eztuela deus iaquitera ez eçagutzera estimatu vkan Iesus Christ baicén, eta hura crucificatua. Ecen haraguiaren opinioneari eçagutze hunen beharquia gauça communa eta gauça bachoa dela iruditzen baçayo-ere, halacoa da, non asco baita eta mereci baitu, gure mende gucia hartara gogoatuqui applica deçagun. Eta eztuquegu gure dembora galdu, gure adimendu eta affectione gucia hartan probechatzera eta auançatzera emplegatu duquegun orduan. Iaincoaren eçagutze eguiazco haur hain complimendu handitaco denaz gueroz, hunen eguiazqui vkaitea baicen, gure arimén doctrina spiritualarençat, cer berceric mundu hunetan desira ahal gueneçaque? hunez Iaincoaren imaginara transformatzen garela, eta haren iustotassunean participant eguin içanic, haren irudi gloriazcoa gutan imprimitzen dela, eta Iesus Christen moienez haren haour eta heredero eguinic ceruètaco resumá complituqui possedituren dugula seguratzen garenaren gainean? Bada egundanoz gueroztic Iaincoa bethi eçagutzera eman içan da eta contemplatzera: baina gucietaco claroquiena Iesus Christen beguithartean. Harren ezta sori Iaincoac eman draucun moien hunetaric den gutiena-ere aldara ez erauz gaitecen. Baina da guciz necessario gure adimendua bere ahal guciaz Scripturan arrasta eta funda dadin, ikas deçagunçat Iesus Christ Iaunaren, gure remedio bakoitzaren eçagutzen, harçaz Iainco Aita perfectione gucia bera baithan duenagana guida gaitecençat ecen hura da bidea, eguia eta vicitzea, nehor ezta haren moienez baicen Aitagana ioaiten. Bada berriz erraitera, huna non consistitzen den secula hunetan guiçonéc comprehendi ahal deçaqueten eta ikassi behar duten sapientiá: ceini ez Aingueruc ez guiçonec, ez hilec ez vicic ezpaitrauca deus eratchequiteco ez edequiteco. Haur da bada chedea, non gure adimendua arrastatu eta paussatu behar baitugu, deus hunequin guretic nahastecatu gabe, ez eta huni eratchequi lequidion doctrinaric batre recebitu gabe. Ecen gure saluamenduco beharquian, hunetan iracasten çaicunaz berçalde syllaba baten-ere iracastera iarten liçatena, behar da maradicatutan eduqui Iaincoaren eta haren Eliçaren aitzinean.
TESTAMENTV ÇAHARRAC
eta berriac iracasten draucuten guciaren sommarioa.
Testamentu çaharreco liburuèc iracasten gaituzte ecen Adamec, Noec, Abrahamec, Isaac-ec, Iacob-ec, Dauid-ec eta berce gure Aitéc adoratu vkan duten Iaincoa, dela eguiazco Iaincobat bera, bothere gucitaco eta eternal: bere ontassun handiagatic cerua eta lurra eta hetan diraden gauça guciac bere Hitzaz creatu dituena, ceinaganic gauça guciac heldu baitirade, eta hura gabe deusec içateric eztu. Ceinec eguiten baitu iustitia eta misericordia, bayeta goitico gauça guciac gauça gucietan eta leku gucietan, berac placer duen beçala. Eta ezta nehor hain ausartic içateco, non hari derrón, cergatic eguiten duena, hunela edo hala eguiten duen.
Guehiago, liburu hec declaratzen draucute, nola Iainco gucizco gorác eta bothere gucitacoac, berce gauçác creatu cituen ondoan, creatu vkan çuen Adam lehen guiçona, bere irudi eta imagina spiritualera, hura eguiten çuelaric gauça gucién iabe lurrean. Baina deabruaren inuidiaz eta enganioz desobedientiatan eror cedin Adam bere Creaçalearen manamenduaren iragaitez eta haustez: eta bere bekatuaz halaco kotsua eta poçoina mundura eman vkan du, non haren arraçatic heldu garen gucioc gure naturaz Iaincoaren hiraren eta punitionearen digne baicara: herioaren eta damnationearen suiet, eta deabruaren tyranniaren eta botherearen meneco eguin içanic.
Halaber, liburu noble eta excellent hetaric eçagutzen dugu, nola Iaincoac lehenago promettatu vkan cerauen Adami, Abrahami, Isaac-i, Iacob-i, Dauid-i, eta anhitz berce lehenagocori, ecen igorriren luela dohain onezco hacia, Iesus Christ bere Seme gure Saluadorea: eta harc deliuraturen eta idoquiren lituela bekatutaric eta deabruaren tyranniatic eta suiectionetic, fede viciz eta obratzen luen sinhestez promes hec sinhetsiren lituzten guciac, hura baithan berean eçarten lutelaric bere confidança eta sperança gucia, eta promettatu içan çayen beçala deliuraturen eta libertatetan eçarriren-ere baliradela.
Guehiago liburu hec aditzera emaiten draucute eta iracasten gaituzte nola lehenagoco Aita Israelitác, promettatu içan çayen deliurançaren beguira ceuden bizquitartean (ceren guiçona baita hambat natura fierretaco eta corrumpitutaco, non ezpaitu bere burua hain bekatore eçagutu nahi non Redemptore promettatuaren behar den) Iainco Iaunac eman vkan çuen bere Leguea Moysesez, bi harrizco taulatan scribatua: harçaz guiçonéc eçagut leçatençat cer den bekatua eta guiçonaren bihotzeco eta gogoco malitiá eta gaichtatassuna, halatan affectionatuquiago eta ondicozago Iesus Christen ethortea desira leçatençat, harc bekatuaren menetic deliura eta redemi litzançat, Legueac ez Legueco sacrificioéc ecin citzaqueiztenaz gueroz, ecen hec deus etzuten cerbitzatzen Iesus Christec bekatuaren abolitzeco eta iraunguiteco bere gorputz propriaz eguin behar çuen eguiazco oblationearen representatzeco baicen.
Testamentu berrico liburuèz den becembatean, hec aditzera eta eçagutzera emaiten draucute, nola Iesus Christ Regue eta Messias handi promettatu içan cena (cein baita Iainco eguiazco gauça guciaren gainetic laudatzecoa) Testamentu çaharreco liburuètan figuratua eta representatua, nola azquenecotz haren Aitac bere baithan ordenatu eta arrastatu çuen demborán mundu hunetara igorri vkan duen: baitzén iniquitate eta gaichtaqueria guciac regnatzen çuen demborá. Bada Iesus Saluadorea igorri içan da, eta haragui humano harturic, eta herio eta passione iraganic resuscitatu içan da: ez nehorc eguin ahal lituqueen obra onén causaz (ecen guciac ciraden bekatore) baina bere erranetan eta eguinetan bethiere eguiati den Iaincoac bere gratia promettatu çuenaren abrastassun handiac eman lietzagunçat, eta bere misericordiaz salua guençançat.
Bada Testamentu berrian claroqui eracusten çaicu, nola Iesus Christ eguiazco Bildotsa, eta guiçonén bekatuac edequiten dituen eguiazco oblationea, ethorri içan den bere Aitaren eta gure artean baquearen eguitera, eta harequin gratiatan eta amoriotan gure eçartera: gure bekatuac bere odolaz ikuciric eta garbituric, eta gu deabruaren suiectionetic deliuraturic eta idoquiric adopta eta Iaincoaren haour eguin guençançat, eta bere Aitaren Resuma çabaleco eta complituco herederoquide berequin eguin guençançat.
Eta Iaincoac eguin drauzquigun on handi eta excellent hauc eçagut ditzagunçat, emaiten draucu bere Spiritu saindua, ceinec sinhets eraciten baitraucu Iainco Aita baithan, eta harc igorri duen Regue eta Messiasa baithan. Ecen segur, Spiritu sainduaren operationea gabe (ceinec instruitzen eta sinhesten dugun gauça guciaz certificatzen eta seguratzen baiquaitu) ecin sinhests gueneçaque nola Messiasa igorri vkan duen Iaincoac mundu hunetara, ezeta nola Messias hura Iesus den. Ecen S. Paulec erraiten duen beçala, Nehorc ecin eguiazqui confessa deçaque, Iesus Iainco eta Iaun dela eta harc saluatzeco botherea duela, baldin Spiritu sainduaren moienez eta inspirationez ezpada. Spiritu hunec berac testificatzen eta sinhests eraciten drauca gure spirituari, ecen Iaincoaren haour garela, eta erausten eta çabaltzen du gure gainera S. Paulec Corinthianoetaratco epistolán scribatzen duen charitate eta amorio handia. Fedeaz eta charitateaz berçalde, Spiritu hunec berac emaiten draucu sperança vkaiteco verthutea, baita segurançarequin vicitze eternalaren eta seculacoaren beguira egoitebat, eta vicitze hartaco segurançá emaiten draucu, prestuzco beharquian bahi on batec segurança emaiten duen ançora: eta anhitz berce dohain eta gratia spiritual-ere emaiten draucu S. Paulec Galatianoetaratco epistolán erraiten duen beçala. Bada fedearen fructua eta irabacia ezta guti estimatzeco, ez verthute chipitaco: ecen Iesus Christ Iauna baithara dugun fedeaz (cein charitatezco obrez eracusten baita, hartara nehor incitatzen duelaric) iustificatzen eta sanctificatzen gara: erran nahi da, ecen Iaincoac, Iesus Christ gure Iaunaren Aitac (cein gure Aita-ere baita, Iesus Christez eguin içan çaicun adoptionearen causaz) bere gratia puragatic eta ontassunagatic iusto eta saindu gadutzala Iesus Christ bere Seme gure Iaunaren merecituaren eta satisfactionearen verthutez, gure bekatuez estimationeric ez conturic batre eguiten eztuelaric, eta hayen causaz eta respectuz herio eta pena eternalera condemnatzen ezgaituelaric.
Guehiago, ethorri içan da mundu hunetara Iesus Christ, harçaz eta hartan hure bekatuetaric purgaturic eta sanctificaturic, vngui eguiteco exemplu hura baithan har gueneçançat, haren vorondateari iarreiquiz, obra onic eguinez, haraguiaren obra eta eguitate guciez renuntiatuz, eta gogo eta vorondate prest eta deliberatu batez Iauna, berac manu beçala, cerbitzatuz, gure vici gucian iustoqui eta sainduqui gure içatea iraganez: gu iayo gabe Iaincoac guçaz eguinen ciradela preparatu eta ordenatu cituen obra onez bethi eracusten dugularic ecen fedezco gratia eta dohain hunetara deithuac garela. Eta obra on hauc eguiten eztituenac, eracusten duque claroqui, ecen eztuqueela harc Iesus Christec gutaric batbederaganic galdeguiten duen fedea.
Saluadore hunegana bada ioan eta retiratu behar gara, huni bihotz on eta libre batez iarreiqui behar gaitzaitza, iracats gaitzançat: ecen hura da gure Magistrua eta Iabea emeric eta gogaberaric, bayeta gure exemplua eta patroina, harenganic vngui vicitzeco manerá ikassi behar dugu.
Eta berçalde, hura da gure arimén Ipizpicua eta Pastora, hura da berac bere vorondate propriz guregatic bere odola issuri duen Sacrificadore handia, Iaincoaren eta gure arteco Arartecoa eta baque eçarlea, Iainco Aitaren escuinean iarria dena, gure Aduocat eta Ararteco guregatic interceditzen eta othoitz eguiten duena: eta gauça segura eta guerthua da, berac seguratu eta iracatsi gaituen beçala, ecen harc bere Aitaganic impetraturen duela, cerere hari berari edo haren icenean haren Aitari esca bagaquitza, baldin esquez gaudenean sinhesten badugu, hala eguinen draucula: ecen hala promes draucu eta bere hitzaren Iabe da. Bada bekatutan eror bagaitez, eztaguigula dudaric eguiazco dolurequin (ceinetara bere predicationén hatseandanic Iesus Christec gomitatzen eta exhortatzen baiquaitu) eta eguiazco federequin throno realera ioaitera, non hura baita iarria, ez rigorez vsat deçançat, baina escaturen diradeney gratia daguiençat: eta halatan misericordia eguinen draucu: ecen hura ethorri içan da mundura, bere gratiaz bekatoreac salua ditzançat.
Iesus Christ haur bera da bere Aitaz determinatu eta ordenatu içan çayon demborán, ethorriren-ere dena, eta bere thronoan maiestate handirequin iarriric, guiçon guciac iugeaturen dituena, eta batbederari vnguia bada gaizquia bada, eguin duqueenaren araura rendaturen draucana. Eta bere escuinecoey, vicitze eternalaren beguira egon dirateney, erranen draue, Çatozte, vicitze eternalaren vkaiteco ene Aitaz elegitu içan çaretenác, har eçaçue possessione munduaren creationetic preparatu eta assignatu içan çaiçuen resumán. Eta berçaldera, haren ezquerrean dirateney, erranen draue, Parti çaitezte eneganic, creatura maradicatuác eta reprobatuác, eta çoazte deabruari eta haren aingueruey prest eta paratua dauen su eternalera. Eta orduan date munduaren fina, Iesus Christec bere etsay gucién gainean victoria vkanic, Iainco bere Aitari, orain harenganic daducan resumá rendatu eta eman drauqueonean.
Eta erran diraden gauça hauc eçagut ditzagunçat, Iaincoaren vorondate ona içan da, haren Spiritu sainduaz eman lequizquigun Bibleco liburuac scribuz, eta hetango doctrinaren predicationea licén, eta doctrinarequin Sacramenduac, doctrina hartango eguiá ciguilatua beçala licençat. Bada hauc guciac eguin içan dirade eçagut eta sinhets deçagunçat ecen eztela Iainco eguiazcobat eta promettatu beçala harc igorri duen Iesus Christbat baicen, eta sinhestez vicitze eternala Iesus Christ hunez dugunçat.
Hunez berce fundamentic ecin nehorc eçar deçaque Iesus Christen Eliçán, ceinen gainean Eliçá fundatua baita, eta S. Paulec desiratzen du, hunez berce federic, edo Iesus Christez den saluamenduaz berceric predicaturen duen gucia Iaincoac deseguin, abysma eta sunsi deçan, are cerutic ethorri Ainguerubat baliz-ere.
Bada Iainco Aitari, ceinaganic eta ceinez eta ceinenac baitirade gauça guciac, eta Iesus Christ haren Seme gure Iaun eta redemptoreari, eta Spiritu sainduari dela ohore eta gloria secula seculacotz. Amen.
TESTAMENTV BERRICO
liburuèn icenac.
Euangelioa S. Mattheuen araura.
28 cap.
Euangelioa S. Marc-en araura.
16 cap.
Euangelioa S. Luc-en araura.
24 cap.
Euangelioa S. Ioannen araura.
21 cap.
Apostoluén Acteac.
28 cap.
S. PAVLEN EPISTOLAC.
Romanoetara.
16 cap..
1 Corinthianoetara.
16 cap.
2 Corinthianoetara.
13 cap.
Galatianoetara.
6 cap.
Ephesianoetara.
6 cap.
Philippianoetara.
4 cap.
Colossianoetara.
4 cap.
1 Thessaloniceanoetara.
5 cap.
2 Thessaloniceanoetara.
3 cap.
1 Timotheogana.
6 cap.
2 Timotheogana.
4 cap.
Titegana.
3 cap.
Philemongana.
1 cap.
Hebraicoetara.
13 cap.
EPISTOLA CATHOLICOAC.
S. Iacquesec.
5 cap.
1 S. Pierrisec.
5 cap.
2 S. Pierrisec.
3 cap.
1 S. Ioannec.
5 cap.
2 S. Ioannec.
1 cap.
3 S. Ioannec.
1 cap.
S. Iudac.
1 cap.
Apocacalypsea.
22 cap.
Gucietan.
260 cap.
Bertsio informatiko honen egilea: Josu Lavin; Urkiola, 1-1C 48990 - Getxo (Bizkaia)
